เมื่อกล่าวถึง “ผู้นำ” ต้องกล่าวควบคู่กับ “ภาวะผู้นำ” สองสิ่งนี้ไม่สามารถขาดสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ เหมือนชีวิตที่ต้องมีจิตวิญญาณ
มีคำถามว่า ผู้ที่มีภาวะผู้นำเรียนอะไรจึงได้มีภาวะผู้นำ หรือภาวะผู้นำเป็นพรสวรรค์พิเศษที่ติดตัวมาตั้งแต่ลืมตาดูโลกเลยหรือ
แม้จะถามคำถามดังกล่าวกับ “ผู้นำ” ผู้ที่ได้รับการยกย่องจากบุคคลอื่น ๆ ว่ามี “ภาวะผู้นำ” คงได้รับคำตอบไม่ง่ายนัก
ลองพิจารณาดูว่า เราจะรู้ด้วยตนเองเลยไหมว่า ตัวเราเป็นที่ผู้ที่ภาวะผู้นำหรือมีความเป็นผู้นำ มองอีกด้านหนึ่ง เราเป็นผู้นำได้ เพราะคนอื่นๆ ที่อยู่รอบข้างนิยามให้ว่าเราเป็น “ผู้นำ” หรือไม่ ในขณะเดียวกัน เราก็สามารถตำหนิคนบางคนว่า ไม่มีภาวะผู้นำได้เช่นเดียวกัน
คำถามต่อไปคือ คนที่จะนิยามหรือบอกว่าเรามีความเป็นผู้นำ เรามีความเป็นผู้นำ หรือเราขาดภาวะผู้นำ เขาทราบได้อย่างไรว่า ผู้นำเป็นอย่างไร อะไรคือหลักเกณฑ์ที่บ่งชี้เฉพาะว่า เราเป็นผู้มีลักษณะเหมาะสมกับความเป็นผู้นำหรือมีภาวะผู้นำ หรือไม่มีความเป็นผู้นำ
ผมคิดว่านี่คงเป็นสิ่งที่น่าคิดและพิจารณา
เราลองมาพิจารณาครับว่า
ถ้าหากความเป็นผู้นำและภาวะผู้นำ มีติดตัวกันมาตั้งแต่แรกเกิด คงไม่จำเป็นต้องมีหลักสูตรของสถาบันการศึกษา สถาบันด้านการพัฒนาภาวะผู้นำโดยเฉพาะ จะเรียนกันทำไม่ในเมื่อภาวะผู้นำมีติดตัวมาตั้งแต่เกิด ฉะนั้นย่อมเป็นเรื่องที่สูญเสียเวลาไปกับสิ่งที่เรียนไปเเล้วก็ไม่มีทางจะสร้างผู้นำได้
พิจารณาเชิงหลักการ ผมคิดว่าภาวะผู้นำเป็นสิ่งที่ต้องศึกษาเเละเรียนรู้เท่านั้นจึงเป็นผู้นำได้
แต่ยังไม่วายที่ต้องเกิดคำถามตามมาอีกว่า
ถ้าเราเรียนหลักสูตรผู้นำ และศึกษาความเป็นผู้นำแล้ว จะสามารถสร้างเราให้เป็นผู้นำได้หรือไม่
ไม่ใช่ว่าเป็น “สิ่งที่ต้องศึกษาและเรียนรู้” เท่านั้น แต่เป็น “สิ่งที่ไม่รู้ก็ไม่รู้ว่าใครคือผู้นำ”
บางคนบอกว่า มีความเป็นผู้นำตั้งแต่ยังเด็ก เช่น เมื่อตอนชั้นประถมได้เป็นหัวหน้าชั้น เพราะว่ามีความโดดเด่นกว่าคนอื่น ๆ
เด็กขนาดนั้น ยังไม่สามารถเข้าใจลึกซึ้งหรือแทบจะไม่เข้าใจเลยว่าอะไรคือ ผู้นำ
เพียงเพราะผู้ใหญ่เลือกหรือมอบหมายให้เป็น หัวหน้า จึงแถมคำว่าผู้นำให้ไป อย่างนี้เรียกว่า “ผู้นำ” ได้เลยหรือไม่
ผู้นำไม่ได้เกิดจากการทำงานหนัก จึงได้ ความเป็นผู้นำมาเป็นของตอบแทน
ผู้นำไม่ได้เกิดจากการที่ได้รับตำแหน่งหัวหน้า จึงได้ คุณลักษณะความเป็นผู้นำเป็นของตอบแทน
ผู้นำไม่ได้เกิดจากการเรียนจบโรงเรียนผู้นำ จึงได้ ภาวะผู้นำเป็นของตอบแทน
แล้วผู้นำจะมาถึงตัวเราตอนไหน
การเป็นผู้นำจะเกิดได้เมื่อศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับผู้นำ ไปพร้อม ๆ กับการหน้างานจริงคู่ขนาดกันไป หรือ Leadership accompanies with “On the Job Training”
การศึกษาผู้นำ จะเป็นกรอบให้ เราทราบว่า สิ่งที่กำลังทำนั้น คือ คุณลักษณะอย่างไรของผู้นำ เมื่อทำอย่างนั้นแล้วจะได้ผลอย่างไร จะเกิดอะไรขึ้น สามรถปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมได้อย่างไร
ภาวะผู้นำ ไม่เหมือนกับการเลื่อนตำแหน่ง จากตำแหน่งระดับล่างไปสู่ระดับสูง
ภาวะผู้นำ ไม่เหมือนตัวเลขของเงินเดือน คนเงินเดือนมากอาจมีภาวะผู้นำต่ำกว่าคนเงินเดือนน้อย
ภาวะผู้นำ ไม่เหมือนตัวเลขอายุ คนอายุน้อยอาจะมีภาวะผู้นำสูงกว่าคนอายุมาก
ถ้าเปรียบภาวะผู้นำของมนุษย์ด้วยภาพสามเหลี่ยมปีระมิด คนที่อยู่บนยอดสูงสุดของปีระมิด คือ หัวหน้า หรือผู้นำขององค์กร ซึ่งมีเพียงคนเดียว
แล้ว ความเป็นผู้นำ อยู่จุดใดของปีระมิด คำตอบคือ อยู่เหนือกว่ายอดสูงสุดของปีระมิด
การฝึกฝนคนให้กลายเป็นหัวหน้า กับ การฝึกให้คนเป็นผู้นำ ต้องแยกกัน
ถึงอย่างไรก็ตาม สิ่งที่จะทำให้การเรียนรู้สู่ความเป็นผู้นำได้นั้น แน่นอนว่าทุกคนสามารถเป็นผู้นำ
ขึ้นอยู่ที่ “กระบวนการสร้างผู้นำ”
